Greatest Hits: Experiencias dun gaiteiro anónimo

Aunque El Blog de De la Vega tiene por subtítulo "un blog de cultura", me encuentro ante un dilema porque el texto que hoy les presento no tiene mucho que ver con la cultura. Por otro lado, cuando inicié la sección "Greatest Hits" les prometí algún texto inédito y, rebuscando, rebuscando, he encontrado esta entrevista a mi amigo Paco Ramos (no es su nombre real), en su día un hippie comunero, que me la concedió con la condición de que no la publicara en el medio en el que yo trabajaba en aquel entonces: el diario El Progreso de Lugo. Gracias a María Yáñez me puse en contacto con la revista Bravú, que planeaba por aquel entonces sacar un número especial sobre viajes y sobre gallegos viajeros. Como la revista se publicaba en gallego, traduje la entrevista, originalmente escrita en castellano, a esa lengua. Finalmente la revista cerró (¡qué raro!), así que el proyecto quedó en el limbo hasta que ahora, unos doce años más tarde, la publico aquí. Espero que les guste.

EXPERIENCIAS DUN GAITEIRO ANÓNIMO

Paco Ramos ten actualmente 39 anos pero aparenta uns 25. Semella que os anos nos que foi hippie non fixeron mella nel, coma se nesa época se lle parase o reloxio vital. Este artista lugués, sempre sen peitear, sempre cos ollos semipechados, como se se acabase de erguer da cama, pasou dous anos nunha comuna e un e medio viaxando polo mundo coa súa gaita

OS INICIOS NA COMUNA

Ós 21 anos, tras comezar a estudiar Topografía en Mérida, Ramos largouse a unha comuna hippie a Baños, un poboado abandoado no concello de Fornelos de Montes, perto de Mondariz (Pontevedra), cuns hippies de Lugo. “Ben, todo isto hai que enmarcalo na transición”, di Paco, “no ano 80, cando tiña 18 anos, comecei a fumar petas e a andar coa movida underground e libertaria de Lugo. Gustábamme máis iso que a movida do PC, o PT... Logo, a xente separouse en máis faccións aínda e apareceu a heroína. Cando me fun de Lugo ó monte, uns, por unha parte, fixéronse junkies e os outros, postmodernos. Estes últimos deixaron a rúa, as manifestacións e experiencias extranas de comunas e centráronse en estudiar. Uns poucos gilipollas, idiotas, aínda seguimos coa movida, que xa estaba máis que mallada e aínda nos criamos que podiamos transforma-lo mundo a raíz dunha revolución social”.

O inicio da experiencia comunal de Ramos coincidiu cos inicios da de Foxo, en Negueira de Muñiz (Lugo), que aínda funciona. “Eu vivía cunha parella. A casa estaba abandoada, non tiñamos un puto peso nin sabiamos cómo gañalo. Criados en Lugo, sin puta idea de nada, saídos do colexio, que o único que sabes é facer derivadas e integrais e, por enriba, mal feitas, de repente atopámonos no monte sen sabe-lo que é, só das excursións ós Ancares, e enfrontámonos a sacarlle o pan á terra. Era duro. Pasabas moita fame. Non tiñamos comida. Comezamos pouco a pouco a plantar unha horta. Compramos uns poliños, esperamos a que medrasen e polo Nadal, cando puxeron o primeiro ovo, foi unha festa. Non sabiamos, pero aprendimos a cultivar rápido”.

Alí estivo Paco dous anos, aproximadamente. Marchou porque, segundo di, a cousa dexenerou: “Foise correndo a voz e comezou a chegar xente, sobre todo de Madrid e do País Vasco. Ó principio estabamos cinco persoas en tres casas e non había nenos e cando me fun habería quince persoas e uns dez nenos. Daquela xa non había un ideal, soamente era supervivencia, era moi difícil ter ideais nesas condicións. Moitos viñan de Madrid a buscar psicocibles (setas alucinóxenas), viñan facer rituais...”. Moi chungo.

“Ó principio”, explica, “non sabía busca-la vida e logo aprendín a toca-la flauta. Baixaba a Pontevedra e gañaba a vida. Buscabamos traballo pero non no-lo daban porque, como nos vían melenudos, non confiaban en nós. Vivía de toca-la flauta e de facer algo de artesanía. Aforrei e comprei unha gaita e logo vivía diso. Unha vez que me sentín forte e independente, emprendín a viaxe buscando unha muller, porque alí enriba, na montaña, non me comía unha rosca. Non aparecía unha muller nin de coña”.

A súa idea era buscar unha muller para logo volver, xa emparellado, ó monte. Pode parecer machista pero así foi. “Joder, é que chega un momento no que te ves un pouco só. Un ten carne de místico pero ata certo punto e ós 25 anos convertirte nun ermitaño...”. Paco tamén se queixa de que a vida na comuna acababa imitando en todo á vida normal, coas súas xerarquías e os mosqueos derivados diso.

COMEZA A VIAXE

O periplo de Ramos comezou no festival de Lorient, na Bretaña Francesa. “Tocaba a gaita, coñecía a músicos, xente que tamén ía buscando a vida tocando”, lembra. Despois traballou na vendimia no sur de Francia e despois tocou a gaita en Italia. “Alí íame moi ben”, di, “a xente é moi xenerosa, en comparación cos franceses”. Alí costipouse e co ruído do roncón reventou un tímpano. “Flipei. Tiña que poñerme tapóns para tocar despois”.

Despois, foi a Grecia. “Para tocar era moito mellor”, recorda, “porque a xente participaba máis cos músicos. Saía un perruqueiro e poñíase a cantar contigo e gañei moitos cartos tocando cos músicos rueiros xitanos. Preparabas as túas pezas e ías ó Pireo, ó barrio de putas, a tocar. A xente alí é moi enxebre, sinxela e natural. Están en outra época. Apreciaban moito a gaita, ó contrario que os franceses. En Italia era algo de postín, pero aquí sentíana”.

En Grecia Paco traballou recollendo laranxas e alí coñeceu ó arxentino Mario, que non traballaba e vivía “do tonto do galego”, en palabras de Paco. Dende Grecia, os dous foron a Turquía, onde lles pasou a que quizais é a aventura máis simpática do seu periplo, que na entrevista non me repetiu. A cousa foi algo así, se non recordo mal. Parece ser que Paco tiña aforrados xa preto de douscentos papeis e levábaos, xunto co pasaporte, nos calzóns. Semella que un pequeno marroquí ofrecéraslle uns porros nunha ocasión. Días despois preguntáronlle cómo conseguir haschisch e o marroquí levounos a unhas calexas moi escondidas, onde lles presentou a outros marroquís grandes como armarios roupeiros, todos traxeados e con garavata. Os tipos invitáronos a subir, pero Paco resistíase. O arxentino insistiu en que o fixeran, porque dicía que el estivera en Brasil e coñecía a ‘samba’. Ó final Paco aceptou a regañadentes. Alí enriba os marroquís ofrecéronlle un zume de laranxa. Paco preguntou se eran policías e os outros respondéronlle en francés que estivese tranquilo. Cos nervos, beberon o zume case dun trago. Como di Paco, “o pau cheirábase”. A cousa é que non se lembra de nada máis ata doce horas máis tarde, cando apareceu xunto co seu compañeiro na habitación do hotel. Do ‘seu’ hotel. E sen os cartos nin os pasaportes. En canto se deu conta espertou ó compañeiro: “Mario, que nos han dado el palo”. Foron correndo (descalzos, porque así os deixaran) ata o lugar do roubo, que non sabe cómo o atoparon. A porta estaba pechada e forzárona. Non había ninguén. Só as sandalias. Puxéronas e volveron ó hotel. Alí explicáronlle ó dono do establecemento o que lles pasara e iste respondeu dándolle unha boa malleira ó arxentino (“que o merecía”, segundo Paco).

A Paco déronlle o pasaporte en dous días, pero ó seu colega arxentino, nin un papel e tivo que fuxir por un lugar pouco vixiado da fronteira. Mentres tanto fixéronse amigos duns comunistas turcos, que lles deron aloxamento. “Era unha situación moi parecida á da transición de aquí, mesmo na estética, a forma de vestir, os gustos, a solidariedade, a complicidade...”.

Tras abandoar Grecia, Paco foi a Israel, pero non garda moi bos recordos desta época: “Era claustrofóbico. Estaban nun ambiente prebélico. Ademais, co clima tan seco a gaita desafinábase e non había maneira de facela afinar. Creo que fun o primeiro galego que tocou a gaita alí. Ós xudeus non lles interesaba a gaita, pero os palestinos valorábana moitísimo máis. Gardo na cabeza imaxes moi bonitas dos pastores de cabras, que levaban con eles un neno que tocaba unha frautiña. Os únicos que facían corro e poñían oído entorno á gaita eran os palestinos”. En Israel estivo en Xerusalén, o mar Morto, Eilat (a carón do mar Roxo) e Tel Aviv, “que parece Las Vegas, unha cidade totalmente artificial. A xente nas praias o que fai é ioga e tódalas experiencias de meditación imaxinables”.

DE NOVO EN LUGO

Despois, Paco quería seguir polo Nilo, pero en Israel colleu as febres tifoideas, enfebleceu e volveu á casa. “Cortei o cabelo e dixen que o dos hippies non era rentable, era unha calexa sen saída e daquela decidín facer unha vida máis integrada nesta puta pero única sociedade. A apreciación que teño eu é que hai moito hippie, comunista, ecoloxista por aí e convírtese moitas veces en falar por falar ou en ideoloxías de taberna, pero para a verdadeira ideoloxía comunista e ecoloxista non sei se estamos moi preparados, porque vivir sen coche, sen electricidade, sen xerarquías e sen todo iso é outro conto. É practicamente imposible. Eu rétolle a calquera ecoloxista a que o intente, pero dende abaixo”.

No 90, con 27 anos, Paco volveu a Lugo e comezou a estudiar para perito agrícola, pero deixouno cedo. “Gustábame a agricultura e intentei orienta-la miña carreira cara á agricultura biolóxica”, di. “Mesmo plantei trigo ecolóxico na finca do meu pai, pero non tiña apoio económico e tiven que deixalo”. Logo, con 29 anos, voltou á mesma comuna cos seus antigos colegas, desencantado de Peritos, e dedicouse, durante seis meses, a criar cabras e porcos, que andaban ceibes polo monte. Desta época di: “Foi un rollo moi chungo ter que acoitela-los cochos, uns animais tan bos, dunha maneira traidora. Nunca máis volverei ter porcos”.

E a todo isto, ¿que opinaban os pais de Paco das súas andanzas? “Imaxínate”, afirma. “Somos da clase acomodada de Lugo... Non o comprendían. Cando voltei foi como o rollo este do fillo pródigo. Estaban desexando que fracasase para que caera da burra e volvese ó rego e foi o que fixen”.

De novo en Lugo, fixo Artes Aplicadas e máis tarde, Belas Artes, primeiro en Pontevedra e logo en Barcelona, pero tampouco está satisfeito de todo: “Agora non lle dou atopado sentido ás artes plásticas. Estou metido na máis absoluta das desidias e dos tedios, desenganado da vida, do amor, das ideas. Para min Belas Artes é un fraude, porque non se pode acota-la imaxinación, que é o que fan as facultades. É unha nova academia e, por enriba, contradictoria, porque se traiciona a si mesma. Suponse que o arte actual vén do dadaísmo e Duchamp, o puntal do dadaísmo, nunca falou de acotar nin de institucionalizar”.

As historias de Pontevedra e de Barcelona habería que deixalas para outra entrevista porque ten mil. Di que se foi de Barcelona porque lle deu unha crise de ansiedade ó buscar traballo e non atopalo. Ademais, a xente que estaba a chegar ó seu piso era rara dabondo, segundo el. Habería que ver qué é raro para el. Na súa última época en Barcelona andaba coa xente de Color Humano, Tonino Carotone e o mesmísimo Manu Chao.

CIDADES, CIDADES, CIDADES

En canto a cál é as cidades das que visitou que máis lle gustou, Paco, que non conserva ningunha foto da súa etapa de viaxeiro porque non levaba cámara —“Os hippies daquela eramos inimigos das máquinas, buscabamos o espontáneo, o natural, o directo, o efímero”—, afirma que “Estambul, polo exótico que é para un occidental. É a porta de Oriente. Xerusalén tamén está ben, pero é asqueroso polas situacións extremas de odio que alí se viven. A paisaxe de Israel é preciosa. Os desertos teñen unhas cores laranxas que se che meten no coco. E logo o mar Roxo. Fóra tes un deserto e metes os ollos dentro da auga e ves peixes, corais... É unha das zonas coralinas máis importantes do mundo”.

Paco di que “ser viaxeiro, dese xeito, era duro. Durmir nos parques, papando neve, enfermedades, mosquitos... non era moi romántico. O da comuna si que o boto de menos, a vida na natureza, a enxebreza, as pedras, os toxos, os animais, pero tamén é moi difícil e moi solitario”.

Por último, unha pregunta que queda no tinteiro: —¿Atopache-la muller que andabas a buscar? —Aínda estou sen muller, o que significa que fracasei.