A compaña (poema de Higinio F. de la Vega)

Sentada tizand' ô lume
Carmela unha noite estaba;
Cando petaron â porta,
Com'éla diz con tant'alma,
Qu'o mais forzado labrego
Aventuro que trembara.
'O escoital-o golp'ergueuse
Y espriguizous'a rapaza
E tizándoll'ô candil
Escramou: ¡Xesús me valla!
D'a miña casa a estas horas
N-a porta ¿quén é o que chama?

Ruxía o vento entr'as polas
Facendo movel-a casa,
Cando unha voz lastimeira
Como de quen se desmaya
Dende fora dixo
                          —Axiña
Abr'a porta, condanada
—Pois ¿que tes pra tanta presa
D'adrento ela perguntaba,
Y-él sin folgo repitía,
—Abrem'a porta, rapaza,
—Agard'hom'
                      —A presa, bule
Que ben tras min a Compaña.

C'un medo que folguexar
A Carmela non deixaba,
Empezou furgar n-a porta
Percurando despechal-a
Mais non pudía, qu'as forzas
Qu'ela tiña eran escasas
Pra correl-os dous cerrollos
E sacal-as catro trancas,
E logo turrar d'a porta,
Qu' afellas era pesada.

'O fin abrió, e n-o chan
Cuberto todo de lama,
Sin sombreiro, sin chaqueta,
Sin zocas e sin paraguas,
(Cousas todas qu'ó marchar
Pra feir'antronte levara),
Veu á dar Antón Garolos
Pegándose tal zoupada,
Qu'hoxe non s'esquenz'aínda
Si á muller non ll'axudara.

—Vés bon, lle dixo Carmela.
Anda, si queres, pr'a cama
Borrachón, y-él revolvendo
A lingoa médeo trabada
Respondía:
                  —Cala, demo,
Zarr'a porta ben y-atranca.
Colleum'ó sair d'a feira,
¡Como cho digo! a Compaña.
Fun pirmeiro pol o aire
E pol e chan loga arrastra,
Y-aventuro, qu'en seis días
Non me deix'a ácondanada
A non fuxir ô pasar
Agora por rente â aira.

Non lle daba moito creto
Carmel'a tanta matraca
Pois, como sempre, d'Antón
O alento a viño cheiraba,
Y-ademais que, ben se via,
Pois non deu unh'alancada
Nin pra diante, nin pra trás
Sin qu'â paré s'arrimara,
Mais ô fin tamén tragou
O que Garolo argallaba,
E pensando, en deños, trasnos,
Mal d'ollo, bruxas, Compaña,
Aquelanoite pasóu
Carmela con fortes ánseas.

Chegou ô fin a mañá,
Loceu o sol tras d'a y-alba
E riseiro pol-a porta
Entrou Farruco d'a Lama
Perguntando como Antón
De noite â casa chegara
Axixo —dixo Carmela—
Seica topou a Compaña
O virs'antronte d'a feira
E tratouno ¡Dios me valla!
Tan mal, tan mal qu'aló en riba
Atópas inda n-a cama
S' ouvira Vosted'ayer,
Mesmo lástema lle daba.

Calou Carmela, e Farruco
Tirando debaixo a capa
Foi as prendas que Garolo
Pol-os carreiros deixara
'O volver chispo d'a feira,
Sin qu'houbese tal Compaña,
E poñéndoas sobr'un banco
Dixo a Carmela esta fala:
A Conipaña de qu'os homes
'A muller falan n-a casa.
Non s'alcontran n-os caninos,
Non s'alcontran n-as cañadas
Como logo aquí vos contan
E como a bobos enganan;
As tabernas, as tabernas
Onde deixan as ganánceas
E mais o xuiceo, esas son
As bruxerías qu'argallan,
Y-as casiñas d'os labregos
D'este xeito logo marran.
Volvendo antronte d'a feira
—Onde foi vendel-a vaca—
Topei á Antón tan borracho
Que vel-o partia a y-alma,
E si quería falar
Non ll'entendía unha fala.

Erguino d'o chan en donde
Tumbado s'emborcallaba
Y-agnrrandô por un brazo
Tróuxeno hastra preto d'a aira
Gardand'o qu'aquí che deixo
Enriba d'esta canasta.
C'o que lle dixo Farruco,
Quedou Carmel'asombrada
Non crêndo xa desd'estonces
En bruxas nin en Compañas,
Pois dice que d'os borrachos
Son un fato d'argalladas,
Que logo as simpres mulleres,
Como verdades as tragan,
Y-eu digo que ten razón
Y-hasitra digo que ben haya
O día en qu'Antón Garolo
N-a feira encheuse de caña,
Facendo así qu'a muller
Non crea xa en tanta farsa.

Pepe d'as Festas

Publicado en el número 51 de A Monteira el 20/09/1890.